1974 : QQTRIN016170

Agus anois cluini muid cloinfimid ó mhúinteoir de chuid Thír Chonaill, fear ar thráchtann ar chúrsaí nach luann Mac Uí Chíosáin mórán ar chor ar bith ina leabhar, is é sin an cineál saeil saoil a bhíú bhíodh aig ag na páistí a mbíot mbíodh sé ag déanú déanamh cigireachta orthu. Ní théann cuimhne Alphonsus Mhic a an Bhaird as Teileann có chomh fada siar ar ndóí ndóigh agus a théann cuimhne Sheáin Uí Chíosáin, ach mar sin féin chonaic sé athraithe móra lena linn i gcúrsa scolaíochta agus i sael saol na bpáistí.

Ó cinnte. Hanaic Chonaic mise athraithe móra ó bhí mise i mo ghasúr ar scoil. Cuir i gcás em bochtanas bochtaineacht anois. Nur Nuair a bhí mise óg bhí, bhí daoiní daoine ar scoil in mo chuideachta a bhí íontach iontach bocht.

Mm.

Bhí páistí ar scoil i mo chuideachta a bhí costarnot cosnochta sa gheimhriú, gheimhrieadh, bliain i ndéí ndiaidh na bliana. Bhí páistí ar scoil nach ró raibh greim arain aráin acú acu le híthe, n-ithe, aig ag am lóin mura bhfáit siad bhfaighidís giota ó dh__, dhuine éint éigin eile a bhí ar, ar scoil. Bhí go leor acú acu is ní ro, raibh, ní ro raibh oiread éadaí acú acu is coinneothaú a choinneodh te hiad. iad. Thart aig ag an am sin, féadaim a rá go ró raibh an uile dhuine eh an-bhocht insan san cheantar seo.

Ní bheú bheadh mórán idir an té ba saibhre agus an té ba bhoichte mar a déarhá? déarfá?

Fíorbheagán.

Sea.

Fíorbheagán.

Sea.

Bhí cuid acú acu go measartha.

Mm.

Ach do bhí an-mhóran acú acu a bhí íontach... iontach... íontach iontach bocht .

Mm. Ach d'athraí d'athraigh sin uilig uile taíú taobh istoí istigh d'am ghearr mar a déarhá déarfá nó an an, bhuel ní am có chomh gearr sin a bhí ann is dóí. dócha.

Bhuel nah_ no ghlac sé, ghlac sé seal em. Is cuimhin liom go maith em an cailín, cailín deireana deireanach a ró raibh bróga orthaí uirthi i gcónaí ar a scoil, sin a, bhuel, sin insan san tsaurú samhradh anois. Ba ghrách ghnách le achan gach aon duine insan san scoil eh a ghol dul chostarnoht cosnochta ón chéad gcéad lá don Bhealtaine, as sin amah go dtí Mí Mheán an Fhómhair, ach bhí cailín amháin i mo chuideata chuideachta ar scoil agus níor bhain sí ríú riamh a bróga daoithe di agus níomuis dhéanaimis íontas iontas do sin. Is cuimhin liom go maith go ndéanaimis uilig uile íontas iontas de agus shíl muid shíleamar gur bród a bhí air a... an chailín sin an dtuigeann tú, ní ro sé, go ró sí céim níos óirde airde ná an chuid eile aghainn, againn, sin an barúil a bhí aghainn againn san am agus b'fhéidir go ro raibh sé fíor. Níl mé cinnte.

Rud eile a tháinig ó shin, gléasanna taistil agus busanna agus gach rud mar sin.

Ó ar ndóiche, ndóigh, is cuimhin liom go han-mhaith niur nuair a bhí mise a ag goil dul ar scoil, air ar an scoil náiseanta, náisiúnta, ní ro raibh ach carr amháin insan san pharaiste pharóiste agus tharla go ró raibh an carr sin eh i dteach le taoibh taobh na scoile. Is cuimhin liom sin go maith. Eh Model T Ford a bhí unn ann agus eh ní shílim go bhfuair duine ar bi bith de na páistí scoile go bhfuair siad marcaíocht ariamh riamh insan san charr sin. Em, ba é sin an chéad charr a thainic tháinig go dtí an ceantar agus an saigheart sagart paraiste paróiste a bhí unn ann san am. Ó is fada seo ó shoin, tá sé tarraint tarraingt ar leathchéad bliain ó shin creidim. Ba sin an fear a fuair an darna dara carr, carr beag a bhí unn ann agus ar ndóiche ndóigh rinn muidínne rinneamarna íontas iontas don charr a theacht agus ar ndóighe ndóigh eh aig ag an Aifreann Dé Dónaí Domhnaaigh ní ro raibh carr ar bith taíobh taobh amuí amuigh de theah theach an phobail an t-am sin ah do bheú bheadh eh capall agus trap agus capall agus carr taoibhe, bheú bheadh a leitheid leithéid sin, corrcheann acú sin ar a an tsráid sráid ach do... d’imí d’imigh sin uilig uile agus anois níl beach beithíoch nó gearan gearán ná capall insan san taoibh taobh seo don den pharaiste pharóiste ach cionn ceann amháin.

Sea.

A’ Agus níl aen aon asal ar chor ar bí bith insan san taoibh taobh seo tíre, aen aon cionn ceann amháin. Tá cupla cúpla bromaistín bromaichín beag aig ag eh daoine saibhre thart fán faoin bhaile, mbaile, daoiní daoine ar mhaith leofa leo go mbeaf mbeadh cleachtú cleachtadh aig ag a gclann air ar a leitheid leithéid sin.

Mm. Tháinig an-athrú ar na bóithre ar ndóí ndóigh có chomh maith.

Ó bhí an-droch-bhóithre an-drochbhóithre unn ann niur nuair a bhí muidine bhíomarna óg ní ro raibh iomrá ar bí bith ar eh roller mar a deir siad an t-am sin. Is cuimhin liom go maith an céad chéad cionn ceann a thainic tháinig trasna ar Dhroichead na Carraige. Shíl muid Shíleamar eh moran mórán againn an t-am sin nac nach gcoinneahú gcoinneodh an droithead droichead suas é agus d’fhan muid d’fhanamar ar an taíú taobh abhus go bhfeiceamuis bhfeicimis caidé cad é a thárlahó tharlódh niur nuair a thiocat thiocfadh sé, aht ach thainic tháinig siad trasna slán.

B’fhéidir go ró raibh sael saol níos simplí aig ag páistí scoile sa tréimhse atá i gceist aig ag Alphonsus Mac an Bháird, agus de réir mar a deir sé héin féin linn bhí dúil níos mó acú acu sa léann ná mar a tá ag daltaí an lae inniu.

Níl moran mórán dúile sa léann anois aig ag an aíos aos óg atá ag írí éirí aníos. Ba chóir go mbeú mbeadh a fhios aghamsa agamsa sin mar tá an-mhoran an-mhórán blianta caite agham agam anois ag tiogasc teagasc páistí anseo sa Ghaeltacht. Go Gur fiú anois fiche bliain ó shain, shin, cúig bliana déag ó shain, shin, bhí an-dúil go deó deo aig ag an-mhoran an-mhórán do na páistí insan san em insan san léann agus níú dhéanadh na_ na tuismeoirí tuismitheoirí a ndícheall go mbeú mbeadh eh caoi aig ag na páistí crathan crothán maith léinn a thógail. An t-am sin eh ní ro raibh trioblóid ar bí bith tóirt tabhairt air... ar... air ar pháistí scoile eh obair bhaile a dheánú dhéanamh agus obair bhaile em a ghlacú ghlacadh níos mó nú ná uair a cloig anois lena dheánú dhéanamh ar caoi, b'fhéidir dhá uair a chloig agus b’fhéidir go go s_ go sílheá sílfeá anois na nach mbe mbeadh moran mórán dúil aig ag na nach múinteorí múinteoirí a bhí a ag túirt tabhairt an méid sin obair bhaile do na páistí ach is é an dóí dóigh a ró raibh sé, ní bheú bheadh na tuismitheoirí sásta mura bhfághat siad bhfághaidís an obair seo le deánú déanamh agus sé is é an dearcú dearcadh a bhí acú acu nach ro raibh na múinteoirí a ag deánú déanamh an ngraithe ngnó i gceart mara dtúrait siad dtabharfaidís seo do na páistí le deánú déanamh ach dar ndóiche ndóigh is é an dóí dóigh a bhí unn ann an t-am sin go ro raibh scolaireachtaí scoláireachtaí le fá fáil agus moran mórán do de na... do de na daoiní daoine seo a bhí a ag cuir cur páistí ar scoil, ní ro raibh seans ar bí bith acú acu sc__ eh oideachas meánscoile a fháil do na páistí sin mura bhfághat siad bhfághaidís scolaireat scolaireacht mar bhí siad, bhí siad ró-bhocht róbhocht ar fad le iad a chur ar súil go dtí coláiste agus ní ró raibh e... meánscoil ar bí bith thart insan san cheantar seo agus em thig tagann liom a rá anois go ro raibh caighdean caighdeán íontach iontach ard insna sna scoltaha scoileanna uilig uile thart insan san cheantar seo, cupla cúpla par__, trí pharaiste pharóiste thart anseo. Ní scoil amháin nó dhá scoil ach féadaim a rá insan san uile scoil bhí caighdean caighdeán an-árd an-ard léinn eh go speisialta insna... sna hárdranga hardranga ach dár ndóiche ndóigh ní bheit siad bheidís insan san hardranga mara mura bhfághat siad bhfághaidís tús maith insna sna rangannaí ranganna eile.

Mm.

Chuaí Chuaigh sin ar aghaí aghaidh agus bhí scolaireachtaí scoláireachtaí eh le fáil ag na páistí agu agus eh niur nuair a cuiriú cuireadh deiriú deireadh leis na scolaireachtaí scoláireachtaí sin agus rinniú rinneadh sin thart fán faoin am eh ar thosaí thosaigh em an teilifís a ag teacht isteach. Niur Nuair a thárla tharla an dá rud sin i gcionn bliain amháin d'aithneahú d’aithneodh cigire ar bith a theacú thiocfadh isteach go dtí scoltaha scoileanna d'aithneahat d’aithneodh sé go ro raibh athrú mór i ndéí ndiaidh a theacht teacht air ar em air ar chaighdean chaighdeán an léinn insan san scoil.

Alphonsus Mac a Bhaird as Teileann. Casú Casadh Tomás Breathnach orainn isti istigh i Tí Teach Chualáin agus má bhí an tráthnóna go dona, ba róchuma linn mar bhí an chaint go bríomhar agus bhí cluife cluiche snúcair againn chó chomh maith. Chaith Tomás tamall in arm na hÉireann agus le linn an Dara Coga Cogadh Domhanda bhí sé a faire amach ar an gcósta thart fán faoin Spidéal.

Bhí tú ansin air ar em [casacht] a ag faire amach insan san oíche á dtiocach dtiocfadh a ag dtuigeann tú aen aon eitileán eitleán as os do chíonn chionn nú nó eh rud ar bith a an dtuigeann tú a an thiocach thiocfadh as do chúil mar a an déarhá, déarfá, bhí, bhí ort é sin a reportáil go do g'Áth d'Áth Lúin. Luain. Tá a fhios am... ám... Bhuel ar chaith tú mór, achar ama ansin.... ....Chúig bliana, chúig cúig bliana, ar fea feadh an choga. chogaidh. Bhuel taebh taobh istig istigh anois aig ag an am sin an bhfaca tú aen aon rud gomb gurbh fhiú duit ard a thóirt thabhairt air? ....Ó, yeah... chainic chonaic mé go leor, chainic chonaic mé mine-eannaí a ag tíocht teacht ansin thíos faoin bposta bpost mar déarhá déarfá em mine-eannaí Gearmánaí. Tháinic Tháinig cupla cúpla ceán ceann acub acu isteach ansin agus eh chainic chonaic mé eitileán eitleán ansin ar an gcósta na Gaillimhe aon oí oiche amháin agus eh bhí sí a ag cuir cur amach an dtuigeann tú na, distress signals, seo. Bhí sí i dtrioblóid agus em thit sí... lasú lasadh í tímpeall timpeall is a... amach ar aghaí aghaidh an áit seo, amach ar aghaí aghaidh an Caíol Caol Rua is ea a thit sí. Bhuel bhí triúr ínti. Bhí triúr ínti inti agus em tháinig fear acub acu isteach an ar paraisiút i mBór mBóthar na Trá i nGaille nGaillimh agus tháinig fear eile isteach isna sna Forbacha slán sábháilte, pharasiúiteáil siad amach as ach d’fhan [casacht] d’fhan a caiptín captaen ansin, an dtuigeann tú, insa sa insa sa mbád aeir, an dtuigeann tú? Sea. D’fhan sé ansin agus em mar deir mé leat cheana is é an áit ar thit sí as os cíonn cionn an Chroic Chnoic anseo agus lasú lasadh i lár na farraige í agus faoi cheán cheann dhá mhí tháinig a chorp isteach anseo eh insa sa gCroc gCnoc agus ba Canadian__ ba ó Canada, ba Canadian a bhí án. ann.

Sea, agus céard a bhí ar siúl acub acu thart faoin gcósta anseo?

Bhuel d'ime d'imigh siad an dtuigeann tú, sin áit ar a mb’éigean ób dóibh sin imeacht as. D'ime D'imigh siad as áit eicínt, eigin, convoy eicínt éigin a bhí i Sasana an bhfuil a fhios ad agat nor nuair a bhí siad amu amuigh agus na Gearmánaí Gearmánaigh dhá á leanacht leanúint an dtuigeann tú.

Mhm.

Eh b'fhéidir go ro raibh scór acub acu sin in éineacht anois mar déarhá déarfá agus eh d'eighre d'éirigh leobsan leosan an bhfuil a fhios ad agat gur thug siad na hanaí ó na Gearmánaí an an aircraft a bhí dhá á leanacht leanúint an dtuigeann tú?

Mhm.

Agus gur thug sé a bhealach ar chóstaí na hÉireann.

Mhm.

An dtuigeann tú? Agus bhí sé amú ansin, ní ro’s raibh a fhios aige cé cá ro raibh sé, an dtuigeann tú, ní ro’s raibh a fhios aige cén áit a ro raibh sé ach eh ach ar aen aon bhealach, mar deir mé leat, lasú lasadh an... eh lasú lasadh í sin ansin amu amuigh ar m’aghaidhe m’aghaidh an áit a ro raibh mé ar posta. post. Bhuel bhí ial_, bhí iallach orainne ansin an bhfuil a fhios ad agat an é sin mar a déarhá déarfá an scéal a chuir chur isteach go Gaille Gaillimh aig chuig an arm agus eh as sin go hÁth Lúin Luain agus theagach thagadh an t-arm amach ansin a dtuigeann tú?

Mhm.

An t-arm amach agus eh agus thosóidís a cuartú cuardach agus... agus mar sin... yea mar sin... yeah.

Bhuel an mbíoch mbíodh faitíos ort nuair a bhíoch bhíodh an obair sin ar siúl agad, agat, ná an mbíoch mbíodh rud ar bi bí ag cuir cur isteach ort?

....Ní, ní bhíoch bhíodh mórán, ní bhíoch bhíodh mórán, sin é an t-am a bhí an, bhuel, níl a fhios am agam an mba ar cheart dom é a rá, sin é an t-am go ro raibh an IRA bhí sé banáilte anseo aimsir, an dtuigeann tú, aimsir an choga, chogaidh, go mór mór mar a déarhá déarfá ní ro raibh a’n... aon... Bhí bhí aen aon fhaitíos amháin orainn, badh ba é an I__ an IRA.

Cén fáth go ro raibh faitíos ort roimh an IRA?....

....Bhuel bhuel bhuel ní r’aen raibh aon arm ainn, againn, air, ar, air... ar... air ar posta. post.

Agus bhí sibh amuih ansin ag faire...

Bhí muid Bhíomar a ag faire...

agus gan arm ar bith agaí.... agaibh....

ach ní r’aen arm, ní ro muid... rabhamar... ní r’aen raibh aon chead arm againn sin é rud amháin, ní r’aen... théis tar éis go ro raibh cula culaith an tsaighdiúra orainn agus go ro muid rabhamar in arm na hÉireann, ní r’aen raibh aon chead ainn againn aen aon arm a umpar iompar ar an bposta. bpost.

Tomás Breathnach as an gCoill Rua.