1971 : QQTRIN016150

Agus ós ar Thoraí Thoraigh a tharraing muid tharraingíomar an scéal, bhí muid bhíomar ag caighnt caint le Caitlín Nic Giolla Bríde, tá tamall ó shin, faoi na hiarsmaí atá ansin don Chríostaíocht a bhí an na céata céadta bliain ó shin. D'fhiafraí muid D'fhiafraíomar duí di cén fáth a bhfuil oiread de na hiarsmaí seo ar na hoileáin, i gcomparáid le tír mór.

Bhuel, creidim gur an fáth a bheú bheadh leis sin, mheasainnse gur ar na hoileain hoileáin a bhí na daoiní daoine sa tseanam, sula dtáinic dtáinig siad ariaú riamh go dtí tír mór, agus fiú roimh am na Críostaíochta, is dóiche dócha go dtáinic dtáinig na daoiní daoine thar sáile isteach fá faoi na hoileáin, agus i ina ndéí dhiaidh sin, go dtáinic dtáinig siad go dtí an tráí, tráigh, cuid acú. acu. Ach...

Tá go leor oileán ansin, eh Tá ...amach ón chósta gcósta

Tá

...s’agaibhse. ...seo agaibhse. Ar ndóí ndóigh Toraí Toraigh an áit is mó a bhfuil cliú clú agus cáil air...

Sea, bhuel tá Tóraí Tóraigh ó am Cholm Cille, tá cliú clú agus cáil air. Tá a fhios aig ag ahan gach aon nduine duine an scéal faoi mar a chuaí chuaigh Colm Cille istea isteach go Toraí. Toraigh. Tá fíorscéalta agus finscéalta dá n-inse insint fá Cholm Cille istoích. istigh. Ach bhí na fíorscealta unn, ann, agus tá's tá a fhios againn go ro raibh Colm Cille é héin féin unn, ann, mar tá cros ag an chéí gcé ansin i dToraí, dToraigh, cionn ceann do chuid na cúiciú cúigiú nó séú aoise, tá géag amháin daoithe di briste, ach tá an chuid eile ansin agus cruthú go leor é sin, agus an seantúr, is cruthú é sin go ro raibh Colm Cille agus a chuid manaí manaigh i dToraí. dToraigh. Nó is a dóiche dócha gur ansin is mó a bhí daoiní, agus có chomh maith leis sin, bhí sé níos suainí, suaimhní, agus níos ciúine le ornaí urnaí a dhéanú dhéanamh unn, ann, b'fhéidir ná mar a bhí sé ar Tír Mór. Tá na finscéalta i bhfad níos suimiúla, dar ndóí, ndóigh, ná na fíorscéalta fá faoi Thoraí. Thoraigh. Mar a chuaí chuaigh Colm Cille istea, isteach, agus ní thorú thabharfadh Rí Thoraí Thoraigh cead do mainistir a thógailt thógáil ar an oilean. oileán. Ansin d'iarr sé leithead do bhrat don oilean, oileán, agus fuair sé cead do bhrat a spréú spré ar charraig. A' Ach nor nuair a thoise thosaigh sé a spréú, spré, chuir sé síos an brat, spréí spréigh an brat ama amach fad an oileain oileáin ar fad. Agus b'éigean don rí agus a mhuitir mhuintir tithiú teitheadh agus an cú nimhe a bhí aig ag an rí, the theith siad amah amach agus báithiú bádh san fharraige iad. Anois bhí triúr ar an oilean, oileán, agus in áit tithiú, teitheadh, in áit a ghol dul amach san fharraige, the theith siadsin siad sin air bhád, siar leo taíobh taobh thuaí thuaidh do de chósta Ghaí Ghaoth Dóir Dobhair agus siar cósta na Rosann; Taeg, Tadhg, Brian agus Úna a n-ainm. Chuir rí Thoraí Thoraigh faoi gheasa iad, agus thionta thiontaigh se sé isteach i gcarraigeaha gcarraigeacha iad. Ach faoin am a ndeárn ndearna sé sin, bhí siadsin siad sin thiar ar chósta na Rosann. Tá an triúr amuí amuigh ansin go fóill. Na Mic Ó gCorra, nó na 'Stags' mar a deirtear i mBéarla. Anois, bhí píosa beag do de na geasa a thioca thiocfadh leo a bhrisiú, bhriseadh, agus ba eisean, thioca thiocfadh leo seolú seoladh go Tóraí, Tóraigh, eh, lá Bealtaine, uair gah gach seachtú bliain. Agus dá n-íreotha n-éireodh leo an t-oilean t-oileán a bhuint bhaint amah, amach, roimh írí éirí gréine, gan aen aon nduine iad a fheiceailt, fheiceáil, thioca thiocfadh leo a ghol dul go Toraí Toraigh ar ais, ach tá siad ina suídhe suí amuí amuigh ansin i mbá, ar bharr na farraige móire, agus báirnhí bairnigh mhóra a ag fás orthú orthu agus is cosuil cosúil nár írí éirigh leo dul ar ais go Tóraí Tóraigh ariaú. riamh.

Sea, bhfuil moran mórán seanahais seanchais faoi Ghóla? Ghabhla? Níor chuala mé héin féin mórán cainte...?

Níl mórán agamsa. B'fhéidir go bhfuil seanahas seanchas go leor faoi Ghóla Ghabhla anois, a ach mise mé héin, féin, níl moran, mórán, tá ogla eagla orm, seanahais seanchais agam fán faoin oileán. B'fhéidir gur cionn ceann do de na cúiseanna ná nár chai chaith mé moran mórán ama unn, ann, ach chai chaith mo mháthair a hóige uilig uile unn, ann, agus is aicí aici seo a fághaimsa faighimse bunús an tseanahais, tseanchais, ach ní bhfuair mé moran mórán fá faoi Ghóla, Ghabhla, má, taíú taobh amuí amuigh do ainmneaha ainmneacha d'fhanna d'fhána agus ardáin. Tá Cladah Cladach na Croiche ansin ceart go leor, agus tá seanahas seanchas faoi, ach caithimid caithfimid a ghol dul ar ais píosa beag go dtí Maíol Maol Mhuire an Bhata Bhuí, agus Feilimí Feidhlimí Cam. Bhí Maíol Maol Mhuire ina chónaí i gCaislean gCaisleán na dTuath agus é a ag dul ar éí aghaidh go breá, agus bhí sé lán droch-chroí, agus bhí bata buídhe buí aige, agus deirtear duine ar bí bith a bhuailhiú bhuailfeadh an bata buí sin, go gcuirhi gcuirfidh sé geasa air. Bhí Feilimí Feidhlimí Cam Ó Baoill ina chónaí sa cheantar có chomh maich. maith. Bhí mac ag Maíol Maol Mhuire, nó mic b'fhéidir, agus bhí níon iníon íonta iontach dhóigheail dóighiúil aig ag Feilimí Feidhlimí Cam. Thit siad i ngrá lé le chéile, ach dúirt Feilimí Feidhlimí dá bhfuí bhfaigheadh sé greim orthú orthu go ma_ lé le chéile, go marathaú maródh sé an bheirt. Ba ghrá ghnath leo a ghol dul amah amach go dtí brua bruach locha a bhí san áit, agus castáil casadh air ar a chéile, agus shocra shocraigh siad go bpósaí bpósfaí iad. Fuair Maíol Maol Muire greim rubaill eireabaill air an scéil... air an scéal, agus mhara mharaigh se sé mac Fheilimí Fheidhlimí Cam. Agus bhris níon iníon Mhaíol Mhaol Mhuire a croí, ch_ ó a rinniú rinneadh príosúna príosúnach daoithe, di, istoí istigh i gcaislean gcaisleán Mhaíol Mhaol Mhuire, ah an lá a marú an bohaill buachaill óg, chai cha sí héin féin amach air an fhuinneag fhuinneog agus marú maraíodh í. Bhí an nimh san fheoil ag Feilimí Feidhlimí Cam do Mhaíol Mhaol Mhuire ansin. Bhí ogla eagla ar Mhaíol Mhaol Mhuire roimh Fheilimí. Fheidhlimí. Bhí ogla eagla air go marhú maródh sé a mhac, agus chuir sé a ma_ a mhac istea isteach go Toraí, Toraigh, an áit na dtiocú dtiocfadh Feilimí Feidhlimí air, nó shíl sé na ró’s raibh a fhios aige. Ach ba mhaith a mhaise do Fheilimí Fheidhlimí é. D'ime D'imigh sé héin féin agus a chuid fear oíhe oíche amháin agus níor stad siad go ro raibh siad i dToraí. dToraigh. Agus bhí mac Mhaíol Mhaol Mhuire ina cholú chodladh ar leabaí leaba le bohaillí buachaillí eile. Ní ró’s raibh a fhios acú, acu, caidé cad é an dóí dóigh a n-aithneathú n-aithneodh siad é, mar ní ro raibh aithne aig ag Feilimí Feidhlimí air. Ach smaoiní smaoinigh sé go ro raibh sé laer ladhar air ar mhac Mhaíol Mhaol Mhuire, agus thug sé leis... thóg sé an t-éada t-éadach agus fuair sé an fear a ro raibh na sé laer ladhar air, agus thóg sé leis ama amach as an leabaí leaba é agus níor stad sé héin féin agus a chuid fear go ro raibh siad thiar i nGóla. nGabhla. Thug siad leo mac Mhaíol Mhaol Mhuire, agus chro chroch siad le binn i nGóla, nGabhla, agus tá Cladah Cladach na Cloiche mar... Clada Cladach na Croiche mar ainm ar an bhinn mbinn ón lá sin go dtí an lá inniuh. inniu. Anois finscéal é sin uilig, a bhí mé ag caint le Séamus Ó Néill air ar anoirí, anuraidh, agus dúirt Séamus go ro raibh leitheid leithéid Mhaíol Mhaol Mhuire unn, ann, go fíor ceart go leor, ach níor úirt dúirt sé go ro raibh an scéal seo uilig uile fíor.

Sea... [gáire]

Sin eh, mar a bhí.

Em... Tá cuid mhór oileán eile ann ansin. Ar chuala tú seanahas seanchas ar bíth bith fá faoi chuid ar bí bith acú acu sin?...

Níl...

...Inis Meáin nú... nó...

...Níl moran mórán seanahais seanchais fá faoi Inis Meáin. E... Caithí Caithfidh sé gur daoiní daoine íonta iontach síbhialta sibhialta a bhí i muintir Inis Meáin, aig ag iascaireacht ags agus ag obair mar sin. A Ach de réir cosúlacht bhí siad ansin roimh am na Gorta, nor nuair a chuaí chuaigh cuid do mhuitir mhuintir Tír Mór istea isteach go hInis Meáin, agus d'fhan siad unn, ann, mar a bhí sliogain sliogáin agus dúlaman dúlamán agus bia eile unn. ann. Ansin ba ghrách ghnách le bádaí báid as Albain teacht anall ag iascaireacht, a deir mo mháthair liom, go mbíú mbíodh a máthair mhór héin féin ag inse insint fá, faoi, nuair a bhí sise óg, bhíof bhíodh sí air ar Inis Meáin agus ba ghrá ghnách leis na bádaí báid teacht le iascaireacht a dhéanú, dhéanamh, agus iasc a shailliú, agus bhéarú thabharfadh na fir a gcuid ban agus a teaghlaí teaghlaigh leo, agus d'fhanú d'fhanadh siad istoí istigh ansin ar an oilean, oileán, a fhad agus a bhí na fir ag iascaireacht thart fá faoi Inis Meáin. Agus eh, rinne siad rae rogha bia daíofa dóibh héin féin agus do de réir dealraimh ba as Gaeltacht na hAlban iad, mar bhí Gaeilic Gaeilge acú. acu. Níor thuig siad a chéile i gcónaí, ach Gaeilic Gaeilge a bhí aig ag na daoine a thainic tháinig anall.

Caitlín Nic Ghiolla Bríde. Chuireamar ceist air fán faoin iascaireacht a dheineit sé nuair a bhí sé óg.

Ní dhin dhearna me... Dhin Rinne me mé cúpla bliain, ag iasc_ ag iascach gliomach. Ach bhí mé chorra, corr, chorrabhabhta corrbhabhta a ag goil dul amach ag iascach insan sa ngíre. ngeimhreadh. Éinne Aon duine a mbeach mbeadh tín, tinn, gheóin gheobhainn amach, ’ go mbeach mbeadh siad a glaech glaoch orm a ghol dul amach ag iascaireacht: cadógaí, cadóga, troisc, laungaí, langaí, faidhitíní faoitíní

Chuile short.

Gah Gach aen aon shórt, faidhitíní... faoiitíní...

Sea.

...agus ehm, ro_.

Bhfuil se sé sin i bhfad ó shin?

Óó tá. Níos mó ná scór... tá tá tá caithe caithfidh go bhfuil dathad daichead bliain ó choin shin án. ann.

Mhmm.

...ó a bhí mise...

an ro raibh luach maith ar iasc an t-am sin?

Bhí an t-iasc, bhí sé an-saer an-saor an t-aum t-am sin, i nGleaun nGleann Eidhneach. Ocht scillineacha scillinge an céad a bhí air. Cuín Cuimhin liom go math maith é. Leathshabhran ar leathógaí, leathóga, agus leathchróin leathchoróin ar gah gach uile throsc a bheach bheadh agat.

Mm...

agus níl’s níl a fhios agam gur ná scillin scilling nó cé mhéid a bhí ar launga. langa.

Agus cé leis a ndíolhá iad?

Éinne Aon duine a gheóch gheobhadh an bóthar. Bhí bhí bhí bhí seanabhean seanbhean a ag teacht ó Chínn Chinn Mhara, Mrs Noonan í, bhí sí aun. ann. Agus bhí fear eile aun, ann, aniar ó Dhúlainn, Mike Cullinane, is é a bhí án an sa ngíre ngeimhreadh a ag ceannacht ceannach an iasc. Mike Cullinane. Ón ón ón Muiriúch abh ab ea Maidhcó, ach tá sé ina chónaí thiar in... thiar in... gar go do Dhúlainn ansin. Tá sé pósta aun. ann. Tá.

Agus cen cén sórt báid a bheú agat?

Curach!

Curach amháin

Ó curach, ó curach curach curach. Curach trí fhear a bhí an t-aum t-am sin án. ann. Ach nuair a bhí mise ag iascach na gliomaig gliomaigh curach fhear a bhí án. ann. Bh_ bhí beirt againn ag iascach na nglioma ngliomaigh cúpla bliain. Ach ní roig raibh aen aon phraghas ar na gliomaig gliomaigh an t-aum t-am sin.

Mm

Leathshabharn an dosaen. Leathshabharn an dosaen gliomaig gliomaigh an t-aum t-am sin, agus cathfá caithfeá trí cín cinn déag a thauirt thabhairt ar an dosaen. An t-aum t-am sin. Ach anois, na nach bhfuil púnt punt a an púnt punt orthu.

Tá siad i bhfad níos daoire anois...

Púnt Punt a an púnt punt athá atá anois orthu! Lá_ Táim a... T_ Táim ag ínseach insint an fhírin. fhírinne. Púnt Punt a an púnt punt athá atá orthu. Sea.

...Sin é an dúil mhór ag na Francaí Francaigh agus aig ag na coimhí coimhígh seo úntu, iontu, ar ndóí. ndóigh.

Óóóó ná hab-, ní... ní fios, ní fios cén praghas a gheó gheobhaidh siad fós. Ach tá mé héin féin ag obair in áit athá atá factory i mBaile Uí Bheacháin. Gah Gach aen aon oíche. Táim ag obair san oíche.

Bhfuil tú?

Tá.

Sea. Cén sort sórt oibre?

Táim a, ag, táim a, ag, tá mé a, ag, táim a, ag, a ag be_ a ag beiriú portán. Beiriú portán athá atá mé. Gah Gach aen aon oíche.

Tuigim. Sea.

Go dtí ’o go mbeach... mbeadh... b'fhéidir go mbeach mbeadh sé a seacht a chlog, oíche eicínt éigin agus b'fhéidir ceathair a chlog ar maidin uaireanta eile.

Yeah. Bhuel tháinig athrú mór ar an sael saol ansin is dóí dóigh le blianta anuas...

sábhála Dia, sábhála Dia sinn, ní fios cén arthú athrú athá atá ar an sael saol anois. Ná habair... níl’s níl a fhios agam héin féin a ag gol dul in olc nú nó a ag gol dul i bhfeabhas athá atá sé. [gáire] Dhéarhainnse Déarfainnse héin féin gur a ag gol dul in olcas athá atá sé. Mar dá, daoi_ tá na daoine imithe fiain fiáin ar fad anois. Tá airgead anois acu, rud ná raibh fudó. fadó.

Sea, agus caitheann siad é ar ndóí, ndóigh, có chomh ma.

Ó, sábhála Dia sinn, níl níl níl níl níl níl airiú aireachtáil ar bith in púnt punt anois, mara bhfuil chúig phúnt phunt aig ag imeacht go math maith acu. Agus ní dheanhaig dhéanfaidh a an chúig cúig phúnt phunt i bhfad iad _____ chéanna, nuair a bhe bheidh sé caite. Ná... ólachá_ olachán. Ólachan agus toitíní. Mm. Óh, sábhála Dia sinn, agus tá dar tá siad a...

Bhfuil aen aon seanórán seanamhrán fáca fágthaa ansin agaibh?

Auráin? Amhráin?

Sea.

Á, níl, níl aurán amhrán ar bi bith aige, ag, an áit a d'fhág mise.

Tá go leor ceoil an. ann. Ó

tá ceol, ó tá ceol fairsin fairsing aun. ann. Ó tá ceol go math maith aun. ann. Tá ceol go math maith aun. ann. Tá fear ansin ar an mBéal an Chloga Chloig Chris Droney, tá ana-cheol an-cheol aige. Concertina. Bíonn sé, bíonn...

Bíonn ana-chuid an-chuid de na concertinas eh i gContae an Chláir i gcoitinne...

Ó tá. Tá. Tá siad aun. ann. Tá siad aun, ann, agus tá na..., tá siad aun ann go math. maith. Níl, níl mrán mórán do Concertina i gCúndae gContae an Chláir anois.

Nach bhfuil?

Níl. Dhéarhainn Déarfainn nach bhfuil aun ann ach é héin. féin. Mur... b'fhéidir go mbeach mbeadh duine eh... b'fhéidir, níl’s níl a fhios agam héin féin an bhfuil duine eile aun ann nú, nó, nú nó nach bhfuil. Ach ní, níl is dó dóigh liom.

Cén fáth ar mhair an ceol có chomh láidir sin, meas tú?

Cén feáth fáth ar mhair sé có chomh fairsin fairsing an t-aum t-am sin?

I gContae an Chláir, sea.

An t-aum t-am sin, nú nó anois?

Nó anois.

Bhuel...

Tá sé an fós, ar ndóí, ndóigh, nach bhfuil?

Nach anois é, nach anois é athá atá siad a ag lorg an ceol ar fad. Nach anois athá atá siad a ag lorg an Gaeilge ar fad. Ach cá’il cá bhfuil an... cá’il cá bhfuil an Gaeilge a bhí fudó fadó aun? ann?

Bhuel, sin ceist anois.

Aha, sin ceist!

Inis thusa tusa dúinne é...

Agus... ...má mhaireann tu tú go ceaun ceann bliain nó chupla cúpla bliain, ní bheig bheidh Gaeilge ar bith in aen aon áit.

Cé uaí uaidh a bhfuair tú héin féin do chuid scéalta?

Fuair mé héin féin mo chuid scéalta aig ag baile. Agus bhí...

Ó d'athair nó ó do mháthair?

Bhí sé aig ag m'athair agus bhí sé aig ag mo mháthair agus bhí sé aig ag gah gach aen, aon, gah gach uile duine a bhí in i Gleaun nGleann Eidhneach. Gah, Gach, ní roig raibh Béarla ar bith in Gleun Gleann Eidhneach. Níor tháinig aen... aon...

Go dtí cén t-am, go dtí?

Ní roig raibh Béarla ar bith agam héin féin go ro raibh mé a ag goil dul ar scoil. Sin é an t-aum t-am a fua_ fólaim foghlaim mise an Béarla. Ní roig raibh focal Béarla riamh agam. Bhí an, bhí an Gaeilge agam ó thána tháinig mé mé án ón cliabhán. Ní roig raibh aen aon Béarla ar bith agam, ná ní ra raibh aen aon Béarla aig ag m'athair, ná cuid mhaith dos de na daoiní daoine a bhí i nGleaun Eidhneach conúil cosúil liom héin, ná m'athair, ní roig raibh aen aon Bhéarla acu.

Máirtín Ó Lionnáin, ó Ghleann Eidhneach, in aice Bhaile Uí Bheacháin i gContae an Chláir.